Перевод: с латинского на все языки

со всех языков на латинский

ante exactam hiĕmem

  • 1 hiemps

    hĭems or hiemps, ĕmis, f. [Gr. chiôn, cheima; Sanscr. himas, snow], the winter, winter time, rainy season (cf.: bruma, solstitium).
    I.
    Lit.: aestatem autumnus sequitur, post acer hiemps fit, Enn. ap. Prisc. p. 647 P. (Ann. v. 406 Vahl.):

    solvitur acris hiems grata vice veris et Favoni,

    Hor. C. 1, 4, 1: crudelis, Enn. ap. Prisc. p. 891 P. (Ann. v. 482 Vahl.);

    opp. to aestas,

    Dig. 43, 20, 1, §§

    31 and 32: dies primus est veris in Aquario, aestatis in Tauro, autumni in Leone, hiemis in Scorpione,

    Varr. R. R. 1, 28, 1; cf. id. ap. Col. 11, 2, 84; Plin. 2, 47, 47, § 125; 18, 25, 60, § 224 sq.: prodit hiems, sequitur crepitans hanc dentibus algor. Lucr. 5, 747:

    hanc vim frigorum hiememque, quam nos vix hujus urbis tectis sustinemus, excipere,

    Cic. Rab. Post. 15, 42:

    summa,

    id. Verr. 2, 4, 40, § 86; id. de Imp. Pomp. 12, 32:

    gravissimā hieme,

    Caes. B. C. 3, 8 fin.:

    jamque hiems appropinquabat,

    id. ib. 3, 9, 8:

    initā hieme,

    id. B. G. 3, 7, 1:

    jam prope hieme confectā,

    id. ib. 7, 32, 2: ante exactam hiemem, id. ib. 6, 1, 4:

    hiems jam praecipitaverat,

    id. B. C. 3, 25, 1:

    modestia hiemis,

    Tac. A. 12, 43:

    bellum difficillimum gessit hieme anni,

    in winter time, Suet. Caes. 35:

    stridebat deformis hiems,

    Juv. 4, 58: Arabes campos et montes hieme et aestate peragrantes, winter and summer, i. e. in all seasons, Cic. Div. 1, 42, 94.—In plur.:

    confligunt hiemes aestatibus acres,

    Lucr. 6, 373:

    est ubi plus tepeant hiemes?

    Hor. Ep. 1, 10, 15:

    informīs hiemes reducit Juppiter, idem Summovet,

    id. C. 2, 10, 15; 3, 1, 32:

    in his locis maturae sunt hiemes,

    Caes. B. G. 4, 20, 1; Cic. N. D. 2, 19, 49:

    seu plures hiemes, seu tribuit Juppiter ultimam,

    years, Hor. C. 1, 11, 4:

    post certas hiemes,

    id. ib. 1, 15, 35; cf.:

    sic multas hiemes atque octogensima vidit solstitia,

    Juv. 4, 92.—Personified: Hiems, Ov. M. 2, 30; 15, 212; 4, 436; Verg. A. 3, 120.—
    B.
    Transf. (mostly poet.).
    1.
    Rainy, stormy weather, a storm, tempest:

    imber Noctem hiememque ferens,

    Verg. A. 5, 11; cf.:

    non tam creber agens hiemem ruit aequore turbo,

    id. G. 3, 470:

    Juppiter horridus austris Torquet aquosam hiemem,

    id. A. 9, 671; id. G. 1, 321; Hor. Epod. 2, 52; Ov. M. 11, 490; 521; 13, 709 al.—In plur., Val. Fl. 2, 22; Stat. S. 5, 1, 36.—In prose:

    maritimos cursus praecludebat hiemis magnitudo,

    Cic. Planc. 40 fin.:

    qui (gubernator) navem ex hieme marique scopuloso servat,

    Nep. Att. 10 fin.
    2.
    In gen., cold, chill; tempest, violence ( poet.):

    sic letalis hiems paulatim in pectora venit,

    a deadly chill, Ov. M. 2, 827; cf. Mart. 2, 46, 7:

    Vesuvinus apex et flammea diri Montis hiems,

    the fiery tempest, Stat. S. 3, 5, 72;

    so of Vesuvius: vix dum ignea montem Torsit hiems,

    Val. Fl. 4, 508:

    instamus jactu telorum et ferrea nimbis Certat hiems,

    the iron storm, shower of weapons, Stat. Th. 5, 386.—
    II.
    Trop.
    1.
    Cold, storm ( poet.):

    ab illa Pessima (die) mutati coepit amoris hiems,

    cold, Ov. H. 5, 34:

    hiems rerum,

    the storm of war, disturbance of war, Claud. B. Get. 151.—
    2.
    Trouble, distress:

    suae senectuti acriorem hiemem parat, quom illam inportunam tempestatem conciet,

    Plaut. Trin. 2, 3, 7.

    Lewis & Short latin dictionary > hiemps

  • 2 Hiems

    hĭems or hiemps, ĕmis, f. [Gr. chiôn, cheima; Sanscr. himas, snow], the winter, winter time, rainy season (cf.: bruma, solstitium).
    I.
    Lit.: aestatem autumnus sequitur, post acer hiemps fit, Enn. ap. Prisc. p. 647 P. (Ann. v. 406 Vahl.):

    solvitur acris hiems grata vice veris et Favoni,

    Hor. C. 1, 4, 1: crudelis, Enn. ap. Prisc. p. 891 P. (Ann. v. 482 Vahl.);

    opp. to aestas,

    Dig. 43, 20, 1, §§

    31 and 32: dies primus est veris in Aquario, aestatis in Tauro, autumni in Leone, hiemis in Scorpione,

    Varr. R. R. 1, 28, 1; cf. id. ap. Col. 11, 2, 84; Plin. 2, 47, 47, § 125; 18, 25, 60, § 224 sq.: prodit hiems, sequitur crepitans hanc dentibus algor. Lucr. 5, 747:

    hanc vim frigorum hiememque, quam nos vix hujus urbis tectis sustinemus, excipere,

    Cic. Rab. Post. 15, 42:

    summa,

    id. Verr. 2, 4, 40, § 86; id. de Imp. Pomp. 12, 32:

    gravissimā hieme,

    Caes. B. C. 3, 8 fin.:

    jamque hiems appropinquabat,

    id. ib. 3, 9, 8:

    initā hieme,

    id. B. G. 3, 7, 1:

    jam prope hieme confectā,

    id. ib. 7, 32, 2: ante exactam hiemem, id. ib. 6, 1, 4:

    hiems jam praecipitaverat,

    id. B. C. 3, 25, 1:

    modestia hiemis,

    Tac. A. 12, 43:

    bellum difficillimum gessit hieme anni,

    in winter time, Suet. Caes. 35:

    stridebat deformis hiems,

    Juv. 4, 58: Arabes campos et montes hieme et aestate peragrantes, winter and summer, i. e. in all seasons, Cic. Div. 1, 42, 94.—In plur.:

    confligunt hiemes aestatibus acres,

    Lucr. 6, 373:

    est ubi plus tepeant hiemes?

    Hor. Ep. 1, 10, 15:

    informīs hiemes reducit Juppiter, idem Summovet,

    id. C. 2, 10, 15; 3, 1, 32:

    in his locis maturae sunt hiemes,

    Caes. B. G. 4, 20, 1; Cic. N. D. 2, 19, 49:

    seu plures hiemes, seu tribuit Juppiter ultimam,

    years, Hor. C. 1, 11, 4:

    post certas hiemes,

    id. ib. 1, 15, 35; cf.:

    sic multas hiemes atque octogensima vidit solstitia,

    Juv. 4, 92.—Personified: Hiems, Ov. M. 2, 30; 15, 212; 4, 436; Verg. A. 3, 120.—
    B.
    Transf. (mostly poet.).
    1.
    Rainy, stormy weather, a storm, tempest:

    imber Noctem hiememque ferens,

    Verg. A. 5, 11; cf.:

    non tam creber agens hiemem ruit aequore turbo,

    id. G. 3, 470:

    Juppiter horridus austris Torquet aquosam hiemem,

    id. A. 9, 671; id. G. 1, 321; Hor. Epod. 2, 52; Ov. M. 11, 490; 521; 13, 709 al.—In plur., Val. Fl. 2, 22; Stat. S. 5, 1, 36.—In prose:

    maritimos cursus praecludebat hiemis magnitudo,

    Cic. Planc. 40 fin.:

    qui (gubernator) navem ex hieme marique scopuloso servat,

    Nep. Att. 10 fin.
    2.
    In gen., cold, chill; tempest, violence ( poet.):

    sic letalis hiems paulatim in pectora venit,

    a deadly chill, Ov. M. 2, 827; cf. Mart. 2, 46, 7:

    Vesuvinus apex et flammea diri Montis hiems,

    the fiery tempest, Stat. S. 3, 5, 72;

    so of Vesuvius: vix dum ignea montem Torsit hiems,

    Val. Fl. 4, 508:

    instamus jactu telorum et ferrea nimbis Certat hiems,

    the iron storm, shower of weapons, Stat. Th. 5, 386.—
    II.
    Trop.
    1.
    Cold, storm ( poet.):

    ab illa Pessima (die) mutati coepit amoris hiems,

    cold, Ov. H. 5, 34:

    hiems rerum,

    the storm of war, disturbance of war, Claud. B. Get. 151.—
    2.
    Trouble, distress:

    suae senectuti acriorem hiemem parat, quom illam inportunam tempestatem conciet,

    Plaut. Trin. 2, 3, 7.

    Lewis & Short latin dictionary > Hiems

  • 3 hiems

    hĭems or hiemps, ĕmis, f. [Gr. chiôn, cheima; Sanscr. himas, snow], the winter, winter time, rainy season (cf.: bruma, solstitium).
    I.
    Lit.: aestatem autumnus sequitur, post acer hiemps fit, Enn. ap. Prisc. p. 647 P. (Ann. v. 406 Vahl.):

    solvitur acris hiems grata vice veris et Favoni,

    Hor. C. 1, 4, 1: crudelis, Enn. ap. Prisc. p. 891 P. (Ann. v. 482 Vahl.);

    opp. to aestas,

    Dig. 43, 20, 1, §§

    31 and 32: dies primus est veris in Aquario, aestatis in Tauro, autumni in Leone, hiemis in Scorpione,

    Varr. R. R. 1, 28, 1; cf. id. ap. Col. 11, 2, 84; Plin. 2, 47, 47, § 125; 18, 25, 60, § 224 sq.: prodit hiems, sequitur crepitans hanc dentibus algor. Lucr. 5, 747:

    hanc vim frigorum hiememque, quam nos vix hujus urbis tectis sustinemus, excipere,

    Cic. Rab. Post. 15, 42:

    summa,

    id. Verr. 2, 4, 40, § 86; id. de Imp. Pomp. 12, 32:

    gravissimā hieme,

    Caes. B. C. 3, 8 fin.:

    jamque hiems appropinquabat,

    id. ib. 3, 9, 8:

    initā hieme,

    id. B. G. 3, 7, 1:

    jam prope hieme confectā,

    id. ib. 7, 32, 2: ante exactam hiemem, id. ib. 6, 1, 4:

    hiems jam praecipitaverat,

    id. B. C. 3, 25, 1:

    modestia hiemis,

    Tac. A. 12, 43:

    bellum difficillimum gessit hieme anni,

    in winter time, Suet. Caes. 35:

    stridebat deformis hiems,

    Juv. 4, 58: Arabes campos et montes hieme et aestate peragrantes, winter and summer, i. e. in all seasons, Cic. Div. 1, 42, 94.—In plur.:

    confligunt hiemes aestatibus acres,

    Lucr. 6, 373:

    est ubi plus tepeant hiemes?

    Hor. Ep. 1, 10, 15:

    informīs hiemes reducit Juppiter, idem Summovet,

    id. C. 2, 10, 15; 3, 1, 32:

    in his locis maturae sunt hiemes,

    Caes. B. G. 4, 20, 1; Cic. N. D. 2, 19, 49:

    seu plures hiemes, seu tribuit Juppiter ultimam,

    years, Hor. C. 1, 11, 4:

    post certas hiemes,

    id. ib. 1, 15, 35; cf.:

    sic multas hiemes atque octogensima vidit solstitia,

    Juv. 4, 92.—Personified: Hiems, Ov. M. 2, 30; 15, 212; 4, 436; Verg. A. 3, 120.—
    B.
    Transf. (mostly poet.).
    1.
    Rainy, stormy weather, a storm, tempest:

    imber Noctem hiememque ferens,

    Verg. A. 5, 11; cf.:

    non tam creber agens hiemem ruit aequore turbo,

    id. G. 3, 470:

    Juppiter horridus austris Torquet aquosam hiemem,

    id. A. 9, 671; id. G. 1, 321; Hor. Epod. 2, 52; Ov. M. 11, 490; 521; 13, 709 al.—In plur., Val. Fl. 2, 22; Stat. S. 5, 1, 36.—In prose:

    maritimos cursus praecludebat hiemis magnitudo,

    Cic. Planc. 40 fin.:

    qui (gubernator) navem ex hieme marique scopuloso servat,

    Nep. Att. 10 fin.
    2.
    In gen., cold, chill; tempest, violence ( poet.):

    sic letalis hiems paulatim in pectora venit,

    a deadly chill, Ov. M. 2, 827; cf. Mart. 2, 46, 7:

    Vesuvinus apex et flammea diri Montis hiems,

    the fiery tempest, Stat. S. 3, 5, 72;

    so of Vesuvius: vix dum ignea montem Torsit hiems,

    Val. Fl. 4, 508:

    instamus jactu telorum et ferrea nimbis Certat hiems,

    the iron storm, shower of weapons, Stat. Th. 5, 386.—
    II.
    Trop.
    1.
    Cold, storm ( poet.):

    ab illa Pessima (die) mutati coepit amoris hiems,

    cold, Ov. H. 5, 34:

    hiems rerum,

    the storm of war, disturbance of war, Claud. B. Get. 151.—
    2.
    Trouble, distress:

    suae senectuti acriorem hiemem parat, quom illam inportunam tempestatem conciet,

    Plaut. Trin. 2, 3, 7.

    Lewis & Short latin dictionary > hiems

  • 4 exigo

    ex-igo, ēgī, āctum, ere (ex u. ago), I) heraus-, wegtreiben, herausjagen, A) eig.: 1) leb. Wesen: a) im allg.: cervam e montibus, Liv.: reges ex civitate, Cic.: regibus exactis, Sall. hist. fr.: hostem e campo, Liv.: capellas a grege in campos, Varro: pecus in bucita (= buceta) circum antiquom oppidum, Varro LL.: pastum sues, auf die Weide treiben, Varro: e stratis corpus, emporspringen von usw., Stat.: exactus furiis suis, fortgetrieben von usw., Ov. – b) insbes., α) uxorem (matrimonio), eine Gattin verstoßen, Plaut., Ter. u. Suet.: ebenso virum ab se, Plaut. – β) (wie εκβάλλω) einen Schauspieler (u. somit auch sein Stück) durch Zischen, Pochen usw. von der Bühne treiben, also durchfallen lassen, im Passiv exigi = durchfallen, Ter. Andr. prol. 27 (u. dazu Spengel). Ter. Hec. prol. 12 u. 15. – 2) Lebl.: a) ins Meer ergießen, et sacer admissas exigit Hebrus aquas, Ov. her. 2, 114. – b) vertreiben = verkaufen, agrorum fructus, Liv. 34, 9, 9: merces, Col. poët. 10, 317. – c) (hervor)treiben, radices, Cels.: brevem materiam, durum et latum folium, Col.: duplices uvas, Col. – d) poet., mit etwas ausholen, etwas in Schwung setzen, ensem, Ov. met. 5, 171. – B) übtr.: a) leb. Wesen: hic damnatos cum dedecore et traductione vitā exigit, bringt vom Leben zum Tode, Sen. de ira 1, 6, 4. – b) Lebl., heraustreiben, vertreiben, wegbrin gen, ubi labore lassitudo est exigunda ex corpore, Plaut.: iam ego ex corpore exigam omnes maculas maerorum tibi, Plaut.: nec potuisse (maculam ex corpore) umquam exigi, Suet.: Liber tenues e corpore curas exiget, Gratt.: ex. morbos, Macr.: otium, verdrängen, Hor.: telis senectam, Ov.

    II) ganz hintreiben, A) eig.: tela in alqm, Sen.: manum, einen Hieb anbringen, Quint. – dah. ganz hineinstoßen, ensem per iuvenem, Verg.: ferrum per praecordia, Ov.: ferrum per viscera, Lucan. – prägn., durchbohren, durchstoßen, illum exigit hasta, Val. Flacc. Vgl. Gronov Sen. de cons. ad Marc. 16. – B) übtr., zu etwas zwingen, exigi in poenas, Stat. Theb. 1, 215.

    III) etwas hinaustreiben = etwas zurücklegen, A) eig.: Athon, Val. Flacc.: mare, Plin.: mediam dies exegerat horam, Ov.: Phoebe, qui aestivos spatiosius exigis ignes, d.i. lange Sommertage machst, Prop. – B) übtr., zu Ende bringen, vollbringen, vollenden, a) übh.: monumentum aere perennius, Hor.: exactus tenui pumice versus eat, Prop.: commentarii ita sunt exacti, ut etc., Quint.: eandem gracilitatem stilo, zustande bringen, nachbilden, Quint.: opus, Ov. rem. 811; met. 15, 871 (vgl. unten no. IV, A, b): per hiemes aestusque et inaequales autumnos et breve ver spatiis exegit quattuor annum, brachte durch vier Zeiträume zu Ende, vollendete in vier Z., Ov. – b) eine Zeit zurücklegen, α) hin- od. zubringen, verleben, exquirit, qualem diem supremum noctemque exegisset, Tac.: ex. triginta dies in exspectatione mortis, Sen.: exacto per (unter) scelera die, Tac.: ex. sine metu reliquam noctem, Petron.: in Tuscis otium aestatis, Plin. ep.: ex. malam aetatem, Plaut.: totam aetatem in armis, Sen.: vitam in peregrinatione, Sen.: omnibus scortis abiectiorem et obsceniorem vitam, Val. Max.: senectutem Cypri profugus exegit, Val. Max.: ex. vitam taetre, Cato fr.: dispersam et vagam vitam miserabiliter, Val. Max.: cibo agresti vescendo vitam, Vitr.: vitam sine cura, Lucil.: uti boni honestique vitam exigerent, Sall.: quo studio vitam suam te absente exegerit, Ter.: ut sint, qui omne vitae tempus nudi exigant, Val. Max. – β) eine Zeit vollends zubringen, vollenden, exegit annum tribus spatiis, führte zu Ende, Ov. met. 1, 118: erant, de quibus plura dici vellem, nisi iam dies exactus esset (verstrichen wäre), Tac. dial.: iam dies exactus erat, Ov.: exactis mensibus, Verg.: aestas exacta erat, war zu Ende, Caes.: tribus aestatibus exactis, Verg.: exacto iam mense octavo, Iustin.: iam aestatem exactam esse, Sall.: ante exactam hiemem, Caes.: exacto quoque anno, Cels.: iam ad pariendum temporibus exactis, Cic.: exactā pueritiā, Iustin.: exactā aetate, am Ende seiner Tage, im hohen Alter, hochbetagt (zB. mori), Cic.: grandaevi senes, exactā aetate feminae, Tac.: eodem anno Q. Fabius Maximus moritur exactae aetatis, als hochbetagter Greis, Liv. – c) erdulden, alcis causā hanc aerumnam, Plaut. capt. 1009.

    IV) auftreiben, beitreiben = einfordern, einkassieren, verlangen, fordern, A) eig.: a) Gelder: pecunias, Cic.: vectigalia, Cic.: m. dopp. Acc., Mesopotamenos non exegit tributum, Spart. Hadr. 21, 12: unum quemque iuxta vires exegit tam argentum quam aurum de populo terrae, Vulg. 4. regg. 23, 35. – Passiv exigor m. Acc. rei, exigor portorium, der Zoll wird von mir verlangt, Caecil. com. 92; sese pecunias maximas exactos esse, Q. Metell. Num. fr. bei Gell. 15, 14, 2 (vgl. unten no. B, a). – b) eine Leistung: ex. opus, beaufsichtigen, leiten, Ov. met. 14, 268. Col. 3, 13, 11 (vgl. no. III, B, a): aedes privatas velut publicum opus, den Bau von Privathäusern wie öffentliche Bauten beaufsichtigen u. betreiben (v. den Zensoren), Liv. 6, 4, 6. – Insbes., α) den Bau (Ausbau) von etw. verlangen, viam, Cic.: sarta tecta sacris publicis, sie in Dach u. Fach, im baulichen Zustande erhalten, Liv.: u. so omnia sarta tecta, Cic. – β) die Stellung von etwas verlangen, etw. requirieren, aufbieten, equitum peditumque certum numerum a civitatibus, Caes.: obsides ab Apolloniatibus, Caes.: custodiae in portis, vigiliae vicatim exactae, Liv.: vehicula (Transportfuhrwerke), Plin. pan. – B) übtr.: a) verlangen, fordern, auf etw. dringen, α) v. Pers.: insiurandum, Liv.: rationem (Rechenschaft), Ggstz. reddere, Val. Max.: Sen. u.a.: u. so ab alqo rationem alienae culpae, Sen. rhet.: veritatem a teste, Cic.: promissum ab alqo, Cic.: duplices ab alqo mercedes, Quint.: disciplinam severissime, Suet.: poenas de alqo oder alci, jmd. strafen (weil Strafen anfangs in Vieh od. einer Summe Geld bestanden), Ov.: so auch supplicium de alqo, Flor.: piacula ab alqo, Liv.; exigerem nostrae qualia damna notae? sollt' ich Rache nehmen für die Schmach, die mich zeichnete? Ov. – Passiv exigor m. Acc. rei (vgl. oben no. A, a), intellegeres, quod minora exigaris ab eo, Vulg. Iob 11, 6: ferus sacrae viae vastator poenas exactus est vastationis suae, Cassiod. hist. eccl. 6, 45: ex. m. folg. ut u. Konj., Ov. fast. 6, 358. Curt. 8, 4 (16), 21. Iuven. 7, 238: ex. m. bl. Konj., Plin. ep. 6, 8, 5: ex. alqm (von jmd.) m. folg. ut u. Konj., Nepot. epit. Val. Max. 9, 20 (wo exigere Simonidem, ut prodiret): ex. ab alqo m. folg. ne u. Konj., Suet. Ner. 49, 4. Iuven. 13, 35: ex. m. folg. Acc. u. Infin., Suet. Cal. 43. Paul. dig. 29, 7, 8. § 2: im Passiv m. Nom. u. Infin., ubi exigitur argentarius rationes edere, Ulp. dig. 2, 13, 8. – β) v. Lebl., prout res exigit, es erfordert, nötig macht, Plin.: si quid res exigeret, Suet.: si ita res familiaris (Hausstand) exigat, Tac. dial.: ubi res vigiliam exigeret, wenn sich Wachsamkeit nötig machte, Vell. – b) fragen, facta alcis, Ov. art. am. 2, 130: ab alqo, cur etc., Tac. ann. 2, 85.

    V) nach einem Maßstabe, Maße etw. ganz genau abmessen, abwägen, untersuchen, A) eig.: columnas ad perpendiculum, Cic.: materiam ad regulam et libellam, Plin.: pondus margaritarum manu, Plin. – B) übtr.: 1) im allg., nach etwas abmessen, abwägen, beurteilen, prüfen, ad illam summam veritatem legitimum ius, Cic.: ad suas leges atque instituta ea, quae Lacedaemone fiunt, Liv.: opus ad vires suas, Ov.: omnia argumenta ad obrussam, Sen.: illa nonnisi aure exiguntur, quae fiunt per sonos, Quint. – 2) insbes.: a) etw. erwägen, überlegen, über etwas mit sich od. jmd. zu Rate gehen, sich beraten, verhandeln, tempus secum ipsa modumque exigit, Verg.: mecum exigo, Sen.: talia secum, Ov.: – de his rebus ut exigeret cum eo, Planc. in Cic. ep.: quo (die) de his coram exigere possimus, Plin. ep.: haec exigentes (sc. inter se), Liv. – dah. non satis exactum, quid agam, ausgemacht, gewiß, Cic.: nec satis exactum est, corpus an umbra forem, Ov. – b) nach etwas abmessend einrichten, suo equorumque cultu ad luxuriam magis quam ad magnificentiam exacto, Curt.: opus est aliquo, ad quem mores nostri se ipsi exigant, sich bilden, Sen.

    lateinisch-deutsches > exigo

  • 5 exigo

    ex-igo, ēgī, āctum, ere (ex u. ago), I) heraus-, wegtreiben, herausjagen, A) eig.: 1) leb. Wesen: a) im allg.: cervam e montibus, Liv.: reges ex civitate, Cic.: regibus exactis, Sall. hist. fr.: hostem e campo, Liv.: capellas a grege in campos, Varro: pecus in bucita (= buceta) circum antiquom oppidum, Varro LL.: pastum sues, auf die Weide treiben, Varro: e stratis corpus, emporspringen von usw., Stat.: exactus furiis suis, fortgetrieben von usw., Ov. – b) insbes., α) uxorem (matrimonio), eine Gattin verstoßen, Plaut., Ter. u. Suet.: ebenso virum ab se, Plaut. – β) (wie εκβάλλω) einen Schauspieler (u. somit auch sein Stück) durch Zischen, Pochen usw. von der Bühne treiben, also durchfallen lassen, im Passiv exigi = durchfallen, Ter. Andr. prol. 27 (u. dazu Spengel). Ter. Hec. prol. 12 u. 15. – 2) Lebl.: a) ins Meer ergießen, et sacer admissas exigit Hebrus aquas, Ov. her. 2, 114. – b) vertreiben = verkaufen, agrorum fructus, Liv. 34, 9, 9: merces, Col. poët. 10, 317. – c) (hervor)treiben, radices, Cels.: brevem materiam, durum et latum folium, Col.: duplices uvas, Col. – d) poet., mit etwas ausholen, etwas in Schwung setzen, ensem, Ov. met. 5, 171. – B) übtr.: a) leb. Wesen: hic damnatos cum dedecore et traductione vitā exigit, bringt vom Leben zum Tode, Sen. de ira 1, 6, 4. – b) Lebl., heraustreiben, vertreiben, wegbrin-
    ————
    gen, ubi labore lassitudo est exigunda ex corpore, Plaut.: iam ego ex corpore exigam omnes maculas maerorum tibi, Plaut.: nec potuisse (maculam ex corpore) umquam exigi, Suet.: Liber tenues e corpore curas exiget, Gratt.: ex. morbos, Macr.: otium, verdrängen, Hor.: telis senectam, Ov.
    II) ganz hintreiben, A) eig.: tela in alqm, Sen.: manum, einen Hieb anbringen, Quint. – dah. ganz hineinstoßen, ensem per iuvenem, Verg.: ferrum per praecordia, Ov.: ferrum per viscera, Lucan. – prägn., durchbohren, durchstoßen, illum exigit hasta, Val. Flacc. Vgl. Gronov Sen. de cons. ad Marc. 16. – B) übtr., zu etwas zwingen, exigi in poenas, Stat. Theb. 1, 215.
    III) etwas hinaustreiben = etwas zurücklegen, A) eig.: Athon, Val. Flacc.: mare, Plin.: mediam dies exegerat horam, Ov.: Phoebe, qui aestivos spatiosius exigis ignes, d.i. lange Sommertage machst, Prop. – B) übtr., zu Ende bringen, vollbringen, vollenden, a) übh.: monumentum aere perennius, Hor.: exactus tenui pumice versus eat, Prop.: commentarii ita sunt exacti, ut etc., Quint.: eandem gracilitatem stilo, zustande bringen, nachbilden, Quint.: opus, Ov. rem. 811; met. 15, 871 (vgl. unten no. IV, A, b): per hiemes aestusque et inaequales autumnos et breve ver spatiis exegit quattuor annum, brachte durch vier Zeiträume zu Ende, vollendete in vier Z., Ov. – b)
    ————
    eine Zeit zurücklegen, α) hin- od. zubringen, verleben, exquirit, qualem diem supremum noctemque exegisset, Tac.: ex. triginta dies in exspectatione mortis, Sen.: exacto per (unter) scelera die, Tac.: ex. sine metu reliquam noctem, Petron.: in Tuscis otium aestatis, Plin. ep.: ex. malam aetatem, Plaut.: totam aetatem in armis, Sen.: vitam in peregrinatione, Sen.: omnibus scortis abiectiorem et obsceniorem vitam, Val. Max.: senectutem Cypri profugus exegit, Val. Max.: ex. vitam taetre, Cato fr.: dispersam et vagam vitam miserabiliter, Val. Max.: cibo agresti vescendo vitam, Vitr.: vitam sine cura, Lucil.: uti boni honestique vitam exigerent, Sall.: quo studio vitam suam te absente exegerit, Ter.: ut sint, qui omne vitae tempus nudi exigant, Val. Max. – β) eine Zeit vollends zubringen, vollenden, exegit annum tribus spatiis, führte zu Ende, Ov. met. 1, 118: erant, de quibus plura dici vellem, nisi iam dies exactus esset (verstrichen wäre), Tac. dial.: iam dies exactus erat, Ov.: exactis mensibus, Verg.: aestas exacta erat, war zu Ende, Caes.: tribus aestatibus exactis, Verg.: exacto iam mense octavo, Iustin.: iam aestatem exactam esse, Sall.: ante exactam hiemem, Caes.: exacto quoque anno, Cels.: iam ad pariendum temporibus exactis, Cic.: exactā pueritiā, Iustin.: exactā aetate, am Ende seiner Tage, im hohen Alter, hochbetagt (zB. mori), Cic.: grandaevi senes, exactā aetate feminae, Tac.:
    ————
    eodem anno Q. Fabius Maximus moritur exactae aetatis, als hochbetagter Greis, Liv. – c) erdulden, alcis causā hanc aerumnam, Plaut. capt. 1009.
    IV) auftreiben, beitreiben = einfordern, einkassieren, verlangen, fordern, A) eig.: a) Gelder: pecunias, Cic.: vectigalia, Cic.: m. dopp. Acc., Mesopotamenos non exegit tributum, Spart. Hadr. 21, 12: unum quemque iuxta vires exegit tam argentum quam aurum de populo terrae, Vulg. 4. regg. 23, 35. – Passiv exigor m. Acc. rei, exigor portorium, der Zoll wird von mir verlangt, Caecil. com. 92; sese pecunias maximas exactos esse, Q. Metell. Num. fr. bei Gell. 15, 14, 2 (vgl. unten no. B, a). – b) eine Leistung: ex. opus, beaufsichtigen, leiten, Ov. met. 14, 268. Col. 3, 13, 11 (vgl. no. III, B, a): aedes privatas velut publicum opus, den Bau von Privathäusern wie öffentliche Bauten beaufsichtigen u. betreiben (v. den Zensoren), Liv. 6, 4, 6. – Insbes., α) den Bau (Ausbau) von etw. verlangen, viam, Cic.: sarta tecta sacris publicis, sie in Dach u. Fach, im baulichen Zustande erhalten, Liv.: u. so omnia sarta tecta, Cic. – β) die Stellung von etwas verlangen, etw. requirieren, aufbieten, equitum peditumque certum numerum a civitatibus, Caes.: obsides ab Apolloniatibus, Caes.: custodiae in portis, vigiliae vicatim exactae, Liv.: vehicula (Transportfuhrwerke), Plin. pan. – B) übtr.: a) verlangen, fordern, auf etw. dringen, α)
    ————
    v. Pers.: insiurandum, Liv.: rationem (Rechenschaft), Ggstz. reddere, Val. Max.: Sen. u.a.: u. so ab alqo rationem alienae culpae, Sen. rhet.: veritatem a teste, Cic.: promissum ab alqo, Cic.: duplices ab alqo mercedes, Quint.: disciplinam severissime, Suet.: poenas de alqo oder alci, jmd. strafen (weil Strafen anfangs in Vieh od. einer Summe Geld bestanden), Ov.: so auch supplicium de alqo, Flor.: piacula ab alqo, Liv.; exigerem nostrae qualia damna notae? sollt' ich Rache nehmen für die Schmach, die mich zeichnete? Ov. – Passiv exigor m. Acc. rei (vgl. oben no. A, a), intellegeres, quod minora exigaris ab eo, Vulg. Iob 11, 6: ferus sacrae viae vastator poenas exactus est vastationis suae, Cassiod. hist. eccl. 6, 45: ex. m. folg. ut u. Konj., Ov. fast. 6, 358. Curt. 8, 4 (16), 21. Iuven. 7, 238: ex. m. bl. Konj., Plin. ep. 6, 8, 5: ex. alqm (von jmd.) m. folg. ut u. Konj., Nepot. epit. Val. Max. 9, 20 (wo exigere Simonidem, ut prodiret): ex. ab alqo m. folg. ne u. Konj., Suet. Ner. 49, 4. Iuven. 13, 35: ex. m. folg. Acc. u. Infin., Suet. Cal. 43. Paul. dig. 29, 7, 8. § 2: im Passiv m. Nom. u. Infin., ubi exigitur argentarius rationes edere, Ulp. dig. 2, 13, 8. – β) v. Lebl., prout res exigit, es erfordert, nötig macht, Plin.: si quid res exigeret, Suet.: si ita res familiaris (Hausstand) exigat, Tac. dial.: ubi res vigiliam exigeret, wenn sich Wachsamkeit nötig machte, Vell. – b) fragen, facta alcis, Ov. art. am. 2, 130: ab
    ————
    alqo, cur etc., Tac. ann. 2, 85.
    V) nach einem Maßstabe, Maße etw. ganz genau abmessen, abwägen, untersuchen, A) eig.: columnas ad perpendiculum, Cic.: materiam ad regulam et libellam, Plin.: pondus margaritarum manu, Plin. – B) übtr.: 1) im allg., nach etwas abmessen, abwägen, beurteilen, prüfen, ad illam summam veritatem legitimum ius, Cic.: ad suas leges atque instituta ea, quae Lacedaemone fiunt, Liv.: opus ad vires suas, Ov.: omnia argumenta ad obrussam, Sen.: illa nonnisi aure exiguntur, quae fiunt per sonos, Quint. – 2) insbes.: a) etw. erwägen, überlegen, über etwas mit sich od. jmd. zu Rate gehen, sich beraten, verhandeln, tempus secum ipsa modumque exigit, Verg.: mecum exigo, Sen.: talia secum, Ov.: – de his rebus ut exigeret cum eo, Planc. in Cic. ep.: quo (die) de his coram exigere possimus, Plin. ep.: haec exigentes (sc. inter se), Liv. – dah. non satis exactum, quid agam, ausgemacht, gewiß, Cic.: nec satis exactum est, corpus an umbra forem, Ov. – b) nach etwas abmessend einrichten, suo equorumque cultu ad luxuriam magis quam ad magnificentiam exacto, Curt.: opus est aliquo, ad quem mores nostri se ipsi exigant, sich bilden, Sen.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > exigo

  • 6 exigo

    ex-igo, ēgī, āctum, ere [ ago ]
    1) изгонять (aliquem domo L; reges ex civitate L); вытеснять ( hostem e campo L)
    e. uxorem (matrimonio) Pl, Ter, Suразвестись с женой
    aliquem vitā e. Sen — лишать кого-л. жизни
    2) катить, изливать ( quā exĭgit Hebrus aquas O)
    4) устранять, отгонять ( lassitudinem ex corpore Pl)
    5) втыкать, вонзать (ferrum per viscĕra Lcn; ensem per juvĕnem V); пронзать ( aliquem hastā VF)
    6) бросать, метать ( tela in aliquem Sen)
    7) размахнуться, занести ( exactus ensis O)
    8) вывозить на продажу (agrorum fructūs L; merces Col)
    10) требовать (jus jurandum L; veritatem a teste C; obsĭdes ab aliquo Cs)
    sarta tecta e. C, L — требовать исправного выполнения строительных работ, т. е. принять заказ в должном состоянии
    exactum a Labeōne, cur ultionem legis omisisset T — Лабеона спросили, почему он не поступил по строгости закона
    e. facta ab aliquo O — просить кого-л. рассказать о происшедшем
    12) взыскивать, взимать, собирать (pecunias, vectigalia C; portorium AG)
    e. poenas ab (de, ex) aliquo и alicui O, L etc. — наказать кого-л. (первонач. взыскивать штраф)
    13) совершать, завершать, оканчивать ( opus O — ср. 11.; monumentum H)
    14) переносить, (вы)терпеть ( aerumnam Pl)
    15) проводить, (про)жить (aetātem in armis Sen; vitam miserabiliter VM)
    16) проезжать, проходить ( equis Athon VF); проплывать ( mare PM)
    17) исследовать, взвешивать, разбирать ( veram origĭnem juris Sen)
    18)
    e. rem ad aliquid QC — сообразоваться с чем-л. (приспособлять что-л. к чему-л.)
    19) оценивать, измерять ( pondus alicujus rei manu Su); обдумывать
    non satis exactum est, quid agam C — ещё не вполне решено, как мне поступить
    e. cum aliquo de aliquā re C, PJ — переговорить (посоветоваться) с кем-л. о чём-л

    Латинско-русский словарь > exigo

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»